Merhabalar değerli yatırımcılar,
Bu yazımızın konusu bir forex, borsa veya kripto yatırımcısının başarıya olan yolculuğu, bu yolculukta geçirdiği evreler, başına gelen olaylar, düşündükleri, psikolojik açıdan zorlandığı kısımlar olacak. Muhtemelen bu yazıda kendi yaptığınız veya hala yapmakta olduğunuz yolculuğunuzdan parçalar göreceksiniz. Eğitim topluluğumuzu yeni başlayan üyelerde, nispeten deneyimli olan üyeler de takip ediyor. Yeni başlayan üyeler için önündeki engelleri görme açısından faydalı olacaktır, deneyimli olan üyeler için ise geçmişte yaşadıklarını hatırlatan bir anı tazeleme gibi olacak.
Bir yatırımcının başarı yolculuğunu en az 6 evrede inceleyebiliriz. Bu evreleri tek tek adlandırdık. Bu dönemlerde neler düşündüğünüzü veya neler düşüneceğinizi sizlere göstermek istiyoruz.
İlk evreyle başlayalım;
Evre 1: Sub-Amatör Yatırımcı
Bu evreyi sub-amatör olarak adlandırdık yani amatör dahi olmayan anlamını taşımakta. Öncelikle hemen aşağıda göreceğiniz grafikten bahsedeceğiz. Dunning-Kruger etkisi ismindeki bu psikoloji ödüllü grafikte X ekseni yani sağa doğru ilerleyen eksen, alandaki deneyim, tecrübe ya da geçirdiği yıl olarak adlandırılabilir. Yukarıya doğru uzanan Y ekseni ise yatırımcının kendine olan güvenini simgeler.
1. Evredeki amatör bile olmayan yatırımcı piyasa ile yeni tanışan yatırımcıların tamamına yakını gerçek hesap kullanırlar. Çünkü piyasa ile ilgili hiçbir bilgisi yoktur, piyasanın ne kadar riskli olduğunu konusunda bilgisi olmadığı için de gerçek hesapta hemen işlem yapıp para kazanabilecekleri yanılgısına düşerler. Bu yüzden grafikte işaretlediğimiz gibi bu yatırımcının kendine olan güveni neredeyse tama yakındır. Bu dönem piyasa ile ilgili hiçbir şey bilmemesine rağmen doğrudan işlem açarak para kazanabileceğini düşündüğü dönemdir. Bu yatırımcılar heyecanlı, istekli ve kendine güveni tam olur. Birkaç tane de kazanan işlem yaparlarsa bu işin çok kolay olduğunu düşünürler. Risklerini yönetme konusunda fikirleri yoktur, planları yoktur ve en tehlikeli olanı da neyi bilmediğinin farkında değillerdir.
Bu evre yatırımcının işlem tarzına göre birkaç ay veya birkaç gün sürebilir. Er ya da geç olayın iç yüzünün beklediği gibi olmadığını anlayarak bu evreden çıkar, ikinci evreye geçiş yapar.
Evre 2: Amatör Yatırımcı
İkinci evreye geçen yatırımcılara burada amatör yatırımcılar diyoruz yani bir iki aylık negatif bir deneyimi vardır ancak hala bu piyasada kazanabileceğini düşünür. İlk açtığı o gerçek hesap belki bir haftada veya 10 günde sıfırlanmıştır ancak bu sıfırlamadan kendisine ders çıkarmamıştır. Bu evrede yatırımcılar sosyal medya platformlarından destek alırlar. YouTube’da eğitim videoları izlenir, sosyal medyada bulunan finans guruları takip edilir. Onlar sinyal paylaşır onlarla aynı işlem yapılır ancak onlar hep kazanır ama kendisi hep kaybeder. Neden olduğunu anlayamaz.
Öncelikle bunun sebeplerinden bahsedelim. Sosyal medyada paylaşılan işlemlerin birçoğu manipüle edilen işlemlerdir. Sözde finans guruları genellikle demo hesaplarda açtığı onlarca işlemlerden sadece kazanan işlemleri paylaşarak sanki hiç kaybetmiyormuş gibi gözükürler. Diğer bir seçenek ise bu işlemleri paylaşan kişilerin size işlem açtırmak vasıtası ile brokerlardan komisyon almak gibi bir amacı olabilir. Dolayısıyla onlar hep kazanır kazanıyor gibi gözükürler ama siz kendi hesabınıza baktığınızda devamlı kan kaybettiğinizi görürsünüz.
Diğer yandan bu evre yatırımcıların indikatörlere en çok bağlandığı dönemdir. Bildiğiniz üzere teknik analiz için bir çok indikatör bulunuyor, amatör yatırımcılar bu indikatörlerin fiyatın geleceğini tahmin ettiğini düşünürlerken indikatörlerin geçmiş fiyat hareketlerinden hesaplama yaptığını göz ardı ederler. Bu evrede yatırımcı bir indikatör duyar ve bunu en iyi ihtimalle demo hesapta çok yüksek ihtimalle gerçek hesapta denemeye başlar. ÖRneğin Youtube’da bir hareketli ortalama sistemi öğrenilir bununla ilgili birkaç işlem yapılır ondan sonra kaybettiğini görünce bu sefer RSI indikatörüne geçilir. RSI aşırı alım bölgesine geldiğinde satılır, aşırı satım bölgesine geldiğinde alınır vs. Bir yandan hesabının yavaş yavaş kan kaybettiğini görürken diğer yandan Twitter’da, YouTube’da veya Instagram’da devamlı para kazanıyormuş gibi paylaşım yapan kişilerin kazandığı getirirler çok cazip gelir. İlk kaybettiği hesaptan sonra ikinci veya üçüncü gerçek hesabında sıfırlanması ile yatırımcıların kabaca %20’si bu evrede yatırım yapmaktan vazgeçerler.
Evre 3: Kayıp Yatırımcı
Bir sonraki evreye geçebilen yatırımcıları Kayıp Yatırımcı evresi bekler. Burada grafikte gördüğünüz üzere kendine olan güveni biraz daha azalmıştır. Çünkü ilk iki evrede kaybettiği birkaç hesap yaşadığı negatif deneyimler bir miktar ders almasını sağlamıştır. Bu evreye finans kariyerinin en net en zor evresi diyebiliriz çünkü bu evrede yatırımcı donanım olarak yeterli olmadığını kabul eder ama nereden başlayacağını bilemez. Bu kayboluş yatırımcıyı kısır yatırımcı döngüsüne sokar. Kısır yatırımcı döngüsü nedir kısaca bahsetmek gerekirse;
YouTube’dan veya Instagram’dan veya Twitter’dan veya birinin tavsiyesiyle bir strateji ve işlem planı edinilir. Bu ilk iki evrede olmayan bir şeydir. Yani ilk iki evrede hiçbir plan olmadan işlemler yapmıştır, bu evrede ise yavaş yavaş planlar oluşturmaya başlar. Kullanmaya başladığı strateji ile üç beş işlem kazanılır sonra üç beş işlem kaybedilir. Ardından stratejide küçük değişiklikler yapmaya başlar. Çoğu zaman bu değişiklikler son kaybettiği işlemlerin nasıl kazanabilirdim amacını taşır. O şekilde değil de böyle yapsaydım bak oluyormuş, RSI 30 değil de 20 kullanarak deneyeyim vb. gibi düşünceler ile hareket ederler. Aslında bu birkaç işlemlik bir periyotta stratejiyi düzelterek tüm stratejinin düzeldiğini düşünme yanılgısıdır. Düzelttiği şekilde birkaç işlem yapar, birkaç kaybeder birkaç kazanır. Ardından stratejiyle bir yere gidemediğini görünce stratejiyi komple terk edip yeni bir stratejiye geçer. Yeni stratejiyi öğrenir sonra aynı döndü tekrar başlar.
Bu kısır yatırımcı döngüsü birkaç ay devam edebilir birkaç yıl bile devam edebilir. Daha sonra yatırımcı finans kariyeri için tamam veya devam kararı vereceği noktaya gelir. Yatırımcıların kabaca %50’si daha ya bu üçüncü evrede sıkışıp hiç çıkamazlar ya da burada işlem yapmayı bırakarak finans kariyerlerini sonlandırırlar. Bu evreden çıkmayı başarabilen yatırımcılar kendini geliştirmeye karar veren öğrenci yatırımcılardır.
Evre 4: Öğrenci Yatırımcı
Burada yatırımcı piyasanın tehlikelerini artık farkına varmıştır. Ya deneyimli kişilerden destek almayı tercih eder ya da kendimi eğitmek amaçlı ciddi bir öz yatırım sürecine girer. Zamanının çoğunu geçmişe yönelik testler (back-test) yaparak, piyasada fark ettiği tekrarlanan patenleri inceleyerek geçirir. Bulduğu kalıplardan alış ve satış planları çıkarmaya çalışır, bunları test eder. Çoğu zaman bu yatırımcılar dördüncü evrede gerçek hesap kullanmayarak gereksiz kayıpların önüne geçerler. Yaptıkları testler ışığında işlem planlarını revize eder ve tekrar test ederler. Bu evre kararlılık ve azmin gerçekten çok önemli olduğu ve yapabildiğini görmesiyle sonlanacaktır.
Evre 5: Deneyimli yatırımcı
5.Evreye deneyimli yatırımcı evresi diyoruz, yine grafiğe bakarsanız dibe vuran dördüncü evredeki kendine olan güvenden sonra 5 evrede biraz daha güveni artmaya başlar. Deneyimiyle birlikte bu evrede yatırımcılar artık bir bakış açısı ve bir sistem edinmişlerdir. Test sonuçlarına göre bu geliştirdikleri stratejilerini kullanırlar, stratejiyi kullandıkça da kendilerine olan güvenini gelişmeye devam eder. Bu evrede her ne kadar hala hatalar yapsa da artık bir işlem tecrübeleri vardır, aynı zamanda yatırım psikolojisi konusunda da önceki evrelere göre çok daha güçlüdür. Artık sermayesini ve riskini yönetmeyi öğrenmişlerdir. İstikrarlı olmanın finans piyasasında çok önemli olduğunu bilirler. İşlemlerini ve back-test verilerini kayıt altına alırlar. Bu sayede hatalarını fark ederler ve fark ettikleri hataları tekrarlamamak için dikkat ederler.
Evre 6: Profesyonel Yatırımcı:
Profesyonel yatırımcı evresinde kişinin kendine olan güveni hayli artmıştır ancak hiçbir zaman ilk evredeki kadar yukarıda değildir. Alanında deneyimlidir, ne yaptığını bilir ama hiçbir zaman birinci evredeki yatırımcı kadar kendine güvenmez. Bu evredeki yatırımcılar yolculuğunu tamamlamıştır. İşlem açarken korkmaz, işlem kazanınca sevinmez, kaybettiğinde üzülmezler. Kısacası piyasa konusunda “hissetmezler”. Kendine güvenir ancak hiçbir zaman emin olamaz. Hiçbir pariteyi ve fiyatı tahmin etmez, sadece olasılıklarını hesaplarlar ve hesaplanmış risklerini alırlar. Bu evredeki yatırımcılar piyasanın sıkıcı olduğunu düşünürler çünkü tek yaptıkları iş dün yaptıklarını tekrarlamaktır. O yüzden bu kişiler için piyasa bir süre sonra monotonlaşmaya başlar. İşlem sonucu ile ilgilenmezler çünkü işlem sonuçlarının istatistiklerini bilirler. Yaptıkları işlemleri teknik analiz açısından analiz eder ve işlem kayıtlarını tutarlar. Bu bir çizgi üzerinde yürüdüklerinden emin olmak için yapılması gereken en önemli etkinliklerden biridir.
Yazıda bahsedilen tespitlerin isabetli olduğunu düşünüyoruz, çünkü bu evrelerden sadece kendimiz geçmekle kalmadık birçok öğrencimizin de gelişim mücadelesine birinci elden şahit olduk. Baştan sona bir yatırımcının gelişim evrelerinden bahsettik. Siz de kendinizi bu evrelerden birine uygun görüyor olabilirsiniz, umarız sonlara doğru olanlardan uygun görüyorsunuzdur. Eğer kendinizi başlarda bir yerde görüyorsanız, en azından bundan sonra başınıza gelecekler konusunda fikriniz olması için faydalı bir yazı olduğunu düşünüyoruz.
Sonraki yazılarımızda görüşmek üzere.
Saygılarımızla…